Odleżyny - zapobieganie, leczenie, najczęstsze miejsca występowania

Odleżyny stanowią ogromny problem osób, które są unieruchomione czasowo lub na stałe – osób z niepełnosprawnościami, po operacjach, sparaliżowanych czy seniorów z demencją. Leczenie ran odleżynowych nie należy do najprostszych, chociaż opatrunki specjalistyczne są już coraz lepiej dostosowane do potrzeb pacjentów. Nadal jednak najlepszym sposobem walki z odleżynami jest zapobieganie im. Czym tak naprawdę są odleżyny i gdzie najczęściej powstają? W jaki sposób można im zapobiegać i je leczyć? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w poniższym tekście.

Odleżyny – czym są? Jak wyglądają?

Nieświadome zmienianie pozycji podczas snu czy też w trakcie dnia to jeden ze sposobów ochrony przed niedokrwieniem skóry, a co za tym idzie bólem spowodowanym zbyt długim uciskiem. Niestety u osób chorych taka ochrona często jest niemożliwa – utrudnione lub całkowicie uniemożliwione zmienienie pozycji sprawia, że chory uciska ciężarem swojego ciała konkretne miejsce przez wiele godzin. To właśnie w tym czasie istnieje największe ryzyko pojawienia się odleżyny. To rana, która powstaje w wyniku długotrwałego ucisku bądź ucisku i rozrywania (poprzez tarcie skóry). Dochodzi do niej z powodu zaburzenia ukrwienia w konkretnym obszarze. Odleżyna może pojawić się na naskórku, ale także na całej grubości skóry. W skrajnych przypadkach dotyka również mięśnie i kości.

Odleżyny nie od razu wyglądają jak głębokie rany. Początkowo jest to tylko niewielkie zaróżowienie na skórze. Można zauważyć także przerwanie ciągłości naskórka. O odleżynie mówimy już wtedy, gdy na skórze zauważalny jest rumień, jednak lekko blednie on przy naciśnięciu go palcem. W takiej sytuacji mikrokrążenie nie zostało jeszcze uszkodzone, choć stan skóry może być niepokojący.

Stopnie odleżyn

Odleżyny można podzielić ze względu na stopień zaawansowania rany.

• Odleżyna 1. stopnia – skóra jest zaczerwieniona i przekrwiona, jednak po naciśnięciu jej palcem lekko blednie. Mikrokrążenie nie jest uszkodzone, skóra również nie. Już w tej chwili należy jednak zwrócić uwagę na kondycję naskórka i rozpocząć kurację środkami przeciwzapalnymi oraz nawilżającymi. Najistotniejszym elementem nadal pozostaje regularna zmiana pozycji podopiecznego.
• Odleżyna 2. stopnia – zaczerwienienie na skórze nie blednie podczas naciskania palcem. Dodatkowo zauważyć można, iż naskórek jest stwardniały. Pojawiają się na nim także obrzęk i pęcherze. Skóra w tym miejscu jest bolesna, powoduje dyskomfort u chorego.
• Odleżyna 3. stopnia – wyraźnie zauważyć można, w którym miejscu powstała rana, a w którym jest zdrowa tkanka. Istotne jest także, iż nie jest to obrażenie powierzchniowe – obejmuje bowiem całą grubość skóry. Na dnie rany można zauważyć ziarninę bądź masę, która powstaje w wyniku rozpadania się tkanek.
• Odleżyna 4. stopnia – na dnie rany znajduje się tkanka martwicza. Zauważalne jest zniszczenie skóry na całej grubości, które postępuje i dotyka tkanek podskórnych. Odleżyna przypomina krater, jest coraz głębsza.
• Odleżyna 5. stopnia – rana z martwicą jest coraz bardziej rozległa. Może obejmować nie tylko mięśnie, ale także kości i stawy. Powstają w niej również przetoki. Odleżyna 5 stopnia może przyczynić się do sepsy.

Wiedza na temat wyglądu odleżyny w każdym stadium umożliwia szybkie rozpoznanie, jednak jest niewystarczająca, by zdiagnozować chorego. Należy pamiętać, iż odleżyny są poważnym schorzeniem, z którym należy zgłosić się do lekarza.

Najczęstsze miejsca występowania odleżyn

Odleżyny powstają najczęściej w miejscach, w których skóra jest wyjątkowo cienka oraz bliska kości – staje się wtedy bardziej narażona na siłę ucisku ciała. Wiele jednak zależy od tego, jak rozkłada się nacisk. Osoby jeżdżące na wózku są narażone na odleżyny w innych miejscach, niż osoby leżące.
U osób poruszających się na wózkach inwalidzkich najczęściej można zauważyć odleżyny:

• Na łopatkach
• Na kości ogonowej
• Pod kolanami
• Przy guzach kulszowych

Osoby leżące na plecach mogą z kolei cierpieć z powodu odleżyn:

• Na pośladkach
• Na piętach
• Na łopatkach
• Wzdłuż kręgosłupa

Odleżyny mogą pojawiać się również na małżowinach usznych, na łokciach czy kostkach nóg. Istnieje większe prawdopodobieństwo, iż będą cierpieć na nie osoby bardzo chude lub otyłe. W pierwszym przypadku jest to spowodowane bliskością skóry przy kości i brakiem ochrony tkanki tłuszczowej, w drugim natomiast zwiększonym naciskiem na zagrożone ranami miejsca.

Zapobieganie powstawaniu odleżyn

Ze względu na to, iż odleżyny powstają w sytuacji, w której skóra narażona jest na ciągły ucisk, najlepszym sposobem zapobiegania tego typu ranom jest regularne zmienianie pozycji chorego. Wskazuje się, iż zmiana pozycji ciała co dwie-trzy godziny jest wystarczająca, by zmniejszyć ryzyko powstania odleżyny. Istotne jest również uwzględnienie ruchów biernych (wykonywanych za podopiecznego), które wspierają lepsze krążenie krwi w tkankach. Opiekun może zatem wprowadzać masaże, oklepywanie miejsc szczególnie narażonych na powstawanie odleżyn, ale także ćwiczenia stawów.

W celu zmniejszenia ucisku na skórę zaleca się również korzystanie ze specjalistycznych materaców przeciwodleżynowych. Dzięki stale zmieniającemu się ciśnieniu w komorach (bąbelkach lub rurach, w zależności od modelu materaca), możliwe jest zapewnienie rotacyjnego nacisku na ciało, co redukuje ryzyko powstawania odleżyn. O tym, jak wybrać materac przeciwodleżynowy, pisaliśmy w artykule na naszym poradniku.

W przypadku profilaktyki przeciwodleżynowej niebagatelne znaczenie ma również pielęgnacja samej skóry. Im bardziej jest ona osłabiona, tym bardziej staje się narażona na rany, podrażnienia i odparzenia, które mogą przyczynić się do powstania odleżyny. Konieczna jest zatem odpowiednia higiena – codzienne mycie i delikatne osuszanie. W przypadku mocnego pocierania ręcznikiem o skórę istnieje bowiem ryzyko przerwania jej ciągłości. Dodatkowo ogromne znaczenie ma nawilżanie i regenerowanie naskórka aby zwiększyć jego elastyczność. Warto w tym celu korzystać z profesjonalnych preparatów, które nie wysuszają skóry, a także łagodzą ewentualne podrażnienia i wspierają proces gojenia się ran. Przydatny może okazać się zatem krem ochronny z argininą czy żel aktywizujący z guaraną, który stymuluje przepływ limfy i uelastycznia skórę.

Elementem profilaktyki przeciwodleżynowej jest także dieta, na którą należy zwrócić uwagę przede wszystkim przy pielęgnacji osób obłożnie chorych oraz stale unieruchomionych. Ma ona na celu zmniejszenie lub zwiększenie wagi ciała – w przypadku osób otyłych i bardzo chudych – by zredukować ryzyko powstawania odleżyn. Dieta powinna być pełnowartościowa, lekkostrawna i bogata w mikro- i makroelementy.

Czym leczyć odleżyny? Co na odleżyny?

Jeśli profilaktyka przeciwodleżynowa okazała się niewystarczająca, by ochronić chorego przed odleżynami, konieczne jest jak najszybsze działanie. Warto pamiętać, iż rany tego typu nie są proste do wyleczenia, a konsultacja lekarska jest przy tym konieczna. Leczenie musi odbywać się zatem pod nadzorem specjalisty.
Na szczęście na rynku istnieje wiele opatrunków specjalistycznych, które powstały z myślą o leczeniu odleżyn niezależnie od stopnia zaawansowania. Najbardziej problematyczne i niebezpieczne dla zdrowia podopiecznego są rany martwicze, a zatem piątego i czwartego stopnia. W ich przypadku konieczne jest przede wszystkim pozbycie się martwicy w taki sposób, by nie niszczyć zdrowych tkanek. W tym celu korzysta się z opatrunków hydrożelowych, takich jak Medisorb G. Jego zadaniem, oprócz uwodnienia martwicy, jest nawilżenie odleżyny by zapewnić jej warunki sprzyjające gojeniu się.
W sytuacji, w której opiekun ma do czynienia z odleżynami z ziarniną bądź masą powstałą z rozpadających się tkanek (trzeci stopień), konieczne jest zastosowanie opatrunku absorbującego wysięk, a jednocześnie gwarantującego utrzymanie wilgotnego środowiska. W tym celu stosuje się opatrunki alginianowe lub hydrowłókniste.
Odleżyna drugiego i pierwszego stopnia, a zatem lekko zaróżowiona z możliwym przerwaniem ciągłości skóry, także musi być odpowiednio pielęgnowana. Chociaż rana wygląda już na zagojoną, nadal należy chronić ja przed uszkodzeniem – spowodowanym chociażby otarciami. W tym celu korzysta się z opatrunków wykonanych z poliuretanu, który stanowi barierę przed drobnoustrojami.
O wyborze opatrunków na odleżyny pisaliśmy więcej w artykule na naszym poradniku.

Podczas leczenia i pielęgnacji odleżyn istotne jest także, by zachować ranę czystą i nawilżoną. Całkowicie zabronione jest korzystanie z domowych metod, takich jak posypywanie rany mąką ziemniaczaną. Nie wolno również zanieczyszczać odleżyny żadnymi preparatami nawilżającymi czy wspierającymi ukrwienie – może ona być czyszczona jedynie wodą z neutralnym środkiem myjącym, który nie wysuszy skóry.

Odleżyny to niezwykle trudne do wyleczenia rany, które negatywnie wpływają na chorego – zarówno na jego ogólny stan fizyczny, jak i psychiczny. Dlatego tak istotne jest, by korzystać z wszystkich możliwych środków, które mogą zapobiec ich powstawaniu.